Holi ac Ateb - Mynd i'r Afael ag Ambell Gamsyniad am Ail-wylltio
Mae gan ail-wylltio cymhwysiad clir iawn yn ogystal â chyfres o egwyddorion - fodd bynnag, mae rhywfaint o ansicrwydd a phryderon yn parhau ynghylch sut y caiff ei gymhwyso’n (weithredu) ymarferol.
​
Yma yn Tir Natur, rydym yma o hyd i ateb unrhyw gwestiwn sydd gennych am ail-wylltio. Anfonwch e-bost at team@tirnatur.cymru. Os codir cwestiwn sy’n codi dro ar ôl tro gyda ni, yna byddwn yn ei gyhoeddi yn yr adran hon.
A yw ail-wylltio yn golygu cwtogi ar waith ffermio?
Dim o gwbl. Dylai ail-wylltio a ffermio mynd law yn llaw​.
​
Mae ail-wylltio yn ymwneud â sefydlu systemau pori naturiol, lle mae anifeiliaid y fferm yn gweithredu fel dirprwyon ecolegol i'w hynafiaid gwyllt. Mae pori a gwreiddio mae’r anifeiliaid yn eu cyflawni yn hanfodol ar gyfer cadw ecosystemau'n gytbwys, ac yn eu cyflwr mwyaf bioamrywiol.
​
Y gystadleuaeth rhwng aflonyddwch yr anifeiliaid hyn ac olyniaeth llystyfiant sy'n diffinio ail-wylltio.
A fydd ail-wylltio yn medru effeithio ar ddiwylliant Cymru?
Mae pryder wedi ei godi gan rai y bydd ail-wylltio yn cael effaith negyddol ar ddiwylliant Cymru. Mae’r pryder hwn yn seiliedig ar bryder blaenorol, sef bod ail-wylltio yn disodli ffermio mewn rhyw ffordd. Mae’r iaith Gymraeg yn hardd ac yn hen, felly byddai unrhyw gred bod ail-wylltio yn disodli ffermio yn ymestyn yn naturiol i bryder am yr iaith ei hun.
Mae ail-wylltio yn gweithio orau o fewn systemau fferm. Ar ben hynny, mae'n dibynnu ar hen fridiau brodorol, rhai ohonynt ȃ’u dyfodol yn ansicr iawn. Byddai Gwartheg Gwynion y Parc, sydd â chysylltiad dwfn â hanes Cymru yn mynd yn ôl i Oes y Celtiaid, yn ddirprwyon perffaith i’r auroch gwyllt a fu unwaith yn crwydro Cymru. Byddai Gwartheg Duon Cymreig, Gwartheg Hynafol Cymru, a’r merlod Mynydd Cymreig a Charneddau yn ddelfrydol ar gyfer unrhyw brosiect ail-wylltio yng Nghymru. Felly os ydych chi'n hoff o'r hen fridiau Cymreig hyn, mae’ch siwrnai chi wedi dechrau!
Yn hytrach na chael effaith negyddol ar ddiwylliant a’r iaith Gymraeg mae ail-wylltio yn ffordd o gryfhau cymunedau Cymraeg.
Mae ein hiaith yn dyddio yn ôl i gyfnod pan oedd natur yn rhan sylfaenol o gymdeithas. Animistiaid oedd y Celtiaid - yn addoli byd natur, ac roedd gan bob planhigyn ac anifail arwyddocâd a symbolaeth. Tra bod gan y Gymraeg hyd heddiw gysylltiad dwfn â thirwedd, efallai ein bod wedi colli rhywfaint o gyd-destun yr iaith sy’n ymwneud â’i gwreiddiau mewn cymdeithasau Celtaidd. Byddai adfer natur a mwy o dirweddau naturiol felly yn ail-gysylltu’r Gymraeg â byd natur. Wrth ail-gysylltu ȃ gwreiddiau a diwylliant yr iaith yn ehangu ei hapêl i ddysgwyr newydd.
A fydd ail-wylltio yn golygu prysgwydd yn tyfu ac ymledu I bob man?
Mae yna gamsyniad ymhlith rhai bod ail-wylltio yn arwain at 'bledaeniad torfol' o brysgwydd, yn enwedig rhywogaethau fel rhedyn ac eithin. Fodd bynnag, mae hyn yn gynnyrch gadael tir, sef gwrththesis ailwylltio. Byddai'r dirwedd o ganlyniad yn dlawd o ran rhywogaethau ac yn golygu absenoldeb ffermio.
Mae ail-wylltio ar y llaw arall yn ailgyflwyno prosesau naturiol sy'n cadw ungnwd yn y man. Mae moch, neu faeddod yn cadw rhisomau rhedyn dan reolaeth, ac mae mieri yn cael eu pori gan wartheg brodorol, yn ogystal ag eithin. Nid yw'r dirwedd a ddeilliodd o hyn yn 'ymlediad' torfol o brysgwydd, ond yn hytrach yn galeidosgop o wahanol dirweddau, yn fosaig o gynefinoedd deinamig sy'n newid yn barhaus - ardaloedd newidiol o weiriau, blodau gwyllt, prysgwydd, coed a gwlypdiroedd.
A fydd ail-wylltio yn cael effaith ar gynhyrchu bwyd?
Mae bron pob prosiect ail-wylltio yn y DU yn cynhyrchu bwyd. Mae ein da byw i gyd wedi esblygu o anifeiliaid gwyllt a oedd yn rhan allweddol o’u hecosystem. Mae rhai o’r da byw hynny’n ddisgynyddion anifeiliaid a esblygodd yma yn y DU, ochr yn ochr â’n rhywogaethau planhigion brodorol. Mae ail-wylltio yn ymwneud â chynaeafu cig yr anifeiliaid yma, heb geisio trin y tir i gynyddu dwyseddau stocio.
Mae cig eidion ‘gwyllt’, cig carw (mae’r galw amdano ar gynnydd yng Nghymru), a phorc yn cael eu cynhyrchu’n gyffredin mewn prosiectau ail-wylltio. Ydy, mae’r dwysedd stocio’n cael ei leihau, ond mae anifeiliaid yn cael eu magu’n arafach ac ar ddiet naturiol ac amrywiol o ran maeth, gan ychwanegu gwerth at y cynnyrch.
Elfen bositif arall yw, tra bod llwyni a choed yn gallu tyfu’n fwy dan system ail-wylltio, trwy gasglu peth o’u cynnyrch ar ddiwedd yr haf, bydd mwy o fwyd i’r anifeiliaid am y gaeaf, felly ni fydd angen dibynnu cymaint ar fwyd o lefydd eraill.
Yn hollbwysig, mae ail-wylltio’n canolbwyntio ar anifeiliaid sydd wedi esblygu ochr yn ochr â'r llwyni a'r coed sy'n adfywio. Er enghraifft, mae Gwartheg Gwynion y Parc, efo’u cyrn crwm hir, yn gallu bachu'r cyrn hynny o amgylch coeden fach, ei phlygu a bwydo ar y dail, y rhisgl a'r canghennau. Bydd moch yn gwreiddio’r tir ac yn bwyta infertebratau, rhisomau a gwreiddiau. Mae hyn yn creu system fwyd llawer mwy effeithlon.
Mae yna rannau o'r byd lle mae ymdrechion yn cael eu gwneud i ail-gyflwyno ysglyfaethwyr. Yn y gorffennol yn y wlad hon, byddai’r ysglyfaethwyr hynny yn cynnwys bleiddiaid, eirth a lyncs, a byddai eu rôl o fewn ecosystem wedi bod yn hollbwysig. Roeddent yn cadw llysysyddion yn symud, a'u niferoedd dan reolaeth, i atal gorbori. Fodd bynnag, mae ail-wylltio yn y DU yn ymwneud llawer mwy â gweithio o fewn systemau fferm i ddynwared effaith ysglyfaethwyr, ac mae’r ffermwr yn gyfrifol am gynnal cydbwysedd yr ecosystem, trwy reoli niferoedd anifeiliaid pori. Dyna pam mae gan ffermio rhan bwysig i’w chwarae mewn adfer ecosystemau.
Bleiddiaid, Eirth a Lyncs?
Mae yna rannau o'r byd lle mae ymdrechion yn cael eu gwneud i ailgyflwyno ysglyfaethwyr pigfain. Yn y wlad hon, byddai'r ysglyfaethwyr hynny wedi bod yn fleiddiaid, eirth a'r lyncs - a byddai eu rolau o fewn ecosystem wedi bod yn ganolog. Roeddent yn cadw llysysyddion i symud, a'u niferoedd dan reolaeth, i atal gorbori. Fodd bynnag, mae ailwylltio yn y DU yn ymwneud llawer mwy â gweithio o fewn systemau fferm i ddynwared yr effaith o ysglyfaethwyr pig, a'r ffermwr sy'n gyfrifol am gynnal cydbwysedd yr ecosystem, trwy ddifa llysysyddion a hollysyddion. Dyna pam mae gan ffermio ran bwysig i’w chwarae mewn adfer ecosystemau.
Mae yna gwmniau sydd yn prynnu tir er mwyn tyfu coed anfrodorol. Ydy hyn yn esiampl o ail-wylltio?
Na, dyma'r gwrthwyneb i ail-wylltio.
​
Mae pryderon dilys yng Nghymru, ac mewn mannau eraill, ynghylch darnau o dir sy’n cael eu prynu gan gwmnïau mawr ar gyfer lleihau eu hol traed carbon. Mae llawer yn plannu rhesi a cholofnau o goed anfrodorol sy’n tyfu’n gyflym, fel sbriws sitka gan fod y ffigyrau dal carbon yn medru cael ei fesur yn hawdd. Mae yna hefyd fantais ychwanegol bod corfforaethau'n gallu elwa o'r pren.
​
​
Fodd bynnag, nid yn unig y bydd y dull hwn yn cael effaith negyddol ar gymunedau ffermio ac yn niweidio’r dirwedd, ond byddai’n effeithio ar fywyd gwyllt, ac nid oes ganddo ddim i’w wneud ag ail-wylltio. Sgam yw’r cyfan.
Mae ail-wylltio yn ymwneud ȃ thyfiant naturiol coed brodorol a phlanhigion eraill o dan ddylanwad porwyr. Canlyniad ail-wylltio yw natur sydd yn ei ffurf fwyaf cymhleth, amrywiol a thoreithiog - pen arall y sbectrwm i ungnwd trwchus, tywyll o goed conwydd anfrodorol.
Mae'r argyfyngau natur a hinsawdd yn ddwy ochr o'r un geiniog - ac mae ail-wylltio yn cynnig ateb i'r ddau. Rhaid i ni beidio â chanolbwyntio ar un broblem ac, o’r herwydd yn gwaethygu'r llall.
Credydau llun mewn trefn - Longhorn 1-3 (Knepp Wildlands), Tamworth Pig (Dr Sam Rose), Merlen Exmoor (Ruth Chamberlain)
​